اخبار جعلي و كاهش اعتماد عمومي
محمود فاضلي
شايد در نگاه نخست اين‌گونه به نظر برسد كه اخبار جعلي به دليل فقدان رسانه‌هاي قدرتمند، مطلع و مستقل به وجود مي‌آيند، اما انتشار گسترده اخبار جعلي در تمام نقاط جهان و كشورهاي توسعه يافته و ناكامي شركت‌هاي بزرگ چند رسانه‌اي از جمله فيس‌بوك در مقابله با انتشار اخبار جعلي با وجود ايجاد روبات‌هاي متعدد براي يافتن آنها نشان مي‌دهد كه راه طولاني در مقابله با انتشار و تاثير مخرب اخبار منفي در جوامع باقي مانده است.
برگزاري كنفرانس‌هاي بين‌المللي با محوريت مقابله با اخبار جعلي يا دستكاري رسانه‌هاي اجتماعي و اطلاعات غلط آن هم به صورت هر ساله در غرب و شرق جهان نشان‌دهنده درد مشترك تمامي كشورهاست، به‌طور مثال در روسيه هر دو سال يك‌بار رسانه‌هاي جهان دعوت مي‌شوند تا در خصوص تازه‌ترين معضل‌ها در مسير راه خود گفت‌وگو كنند. در اين نشستها موضوع اصلي، بحث يافتن راهكاري براي مقابله با اخبار جعلي بوده است.
در امريكا، انديشكده‌هاي متعدد به دنبال يافتن راهي براي مقابله با اخبار جعلي هستند، بر كسي پوشيده نيست كه بحث بر سر اخبار جعلي در امريكا به انتخابات رياست‌جمهوري اين كشور در سال ۲۰۱۶ ميلادي كشيده شد و در دوران رياست‌جمهوري دونالد ترامپ همواره بحث روز رسانه‌ها اين بود كه وي با كمك گرفتن از اخبار جعلي عليه رقيب خود، آراي بيشتري به دست آورد.
چندي پيش مركز تحقيقات پيو كه يك انديشكده امريكايي مستقر در واشنگتن است، اعلام كرد كه بر اساس تحقيقات صورت گرفته مردم اين كشور اطلاعات نادرست را از نژادپرستي و تروريسم براي جامعه خطرناك‌تر مي‌دانند با اين حال سرعت انتشار اخبار جعلي چندين برابر اخبار موثق است. اگر چه اطلاعات غلط يا روزنامه‌نگاري بي‌كيفيت موضوع تازه‌اي نيست، اما رواج سريع شبكه‌هاي اجتماعي و سرعت توزيع محتوا و اطلاعات ميان افراد آن هم به لطف اينترنت گوشي‌هاي هوشمند، نه تنها سرعت انتشار اخبار جعلي را بيشتر كرده، بلكه تعداد آنها را هم به شكل چشم‌گيري افزايش داده است.
موسسه ديانيسيس براي هفتمين سال متوالي يافته‌هاي كليدي گزارش اخبار ديجيتال دانشگاه آكسفورد را كه به يونان مربوط مي‌شود، منتشر كرد. در يونان، نمونه آماري امسال شامل ۲۰۲۰ نفر بوده كه از اواسط تا اواخر ژانويه ۲۰۲۴ به صورت آنلاين نظرسنجي شدند.
يونان همچنان در ميان ۴۷ كشور مورد بررسي، كمترين سطح اعتماد به اخبار را داراست. تنها ۲۳ درصد از يوناني‌ها بيان كرده‌اند كه به «بيشتر اخبار در بيشتر مواقع اعتماد دارند». اين ميزان در مقايسه با سال ۲۰۲۳ ، چهار درصد افزايش يافته است. با اين حال، همچنان در كنار مجارستان (۲۳درصد) پايين‌ترين رتبه را دارد. فنلاند، در مقابل، با ۶۹ درصد اعتماد، همچنان در بالاترين جايگاه قرار دارد.
در پاسخ به اين سوال كه آيا رسانه‌هاي كشورشان وظايف خبرنگاري خود را به خوبي انجام مي‌دهند، تنها ۵۲ درصد از شركت‌كنندگان يوناني گفته‌اند كه رسانه‌ها توانسته‌اند آنها را به‌طور موثري از تحولات روز مطلع نگه دارند. اين در حالي است كه تنها ۴۳ درصد از آنها معتقدند رسانه‌ها ديدگاه‌هاي مختلفي ارايه مي‌دهند و ۴۲ درصد از شركت‌كنندگان بر اين باورند كه رسانه‌ها به درك بهتر مسائل روز كمك مي‌كنند.
اين آمار نشان مي‌دهد كه يوناني‌ها نسبت به متوسط جهاني كه ۵۹ درصد پاسخ‌دهندگان معتقدند رسانه‌ها درك بهتري از مسائل ارايه مي‌دهند، رضايت كمتري از عملكرد رسانه‌هاي خود دارند. علاوه بر سطح پايين اعتماد به رسانه‌ها، علاقه به اخبار نيز در يونان به شدت كاهش يافته است. بر اساس نتايج مقايسه‌اي بين سال‌هاي ۲۰۲۲ و ۲۰۲۴، كاهش قابل توجهي در ميزان علاقه‌مندي به انواع مختلف اخبار مشاهده شده است.
يكي از دلايل احتمالي كاهش علاقه به اخبار، بحران‌هاي متعدد در سال‌هاي اخير و كاهش اعتماد به رسانه‌هاست. در كنار اين موضوع، استفاده از رسانه‌هاي اجتماعي و پلتفرم‌هاي ديجيتال براي مصرف محتوا، جايگزين تلويزيون و راديو براي بخش زيادي از جمعيت شده است.
يونان يكي از آسيب‌پذيرترين كشورها در برابر اطلاعات نادرست آنلاين است. اين كشور پس از امريكا، بيشترين ميزان آسيب‌پذيري را در برابر اطلاعات نادرست دارد. فاكتورهايي كه به اين مشكل كمك مي‌كنند شامل اعتماد پايين به رسانه‌ها و استفاده گسترده از رسانه‌هاي اجتماعي به عنوان منبع خبري است.
رسانه‌هاي اجتماعي همچنان يكي از منابع اصلي دريافت اخبار در يونان به شمار مي‌آيند. اعتماد پايين به رسانه‌ها، كاهش علاقه به اخبار و استفاده گسترده از رسانه‌هاي اجتماعي براي دريافت اطلاعات، چالش‌هاي مهمي براي اطلاع‌رساني و آگاهي‌بخشي عمومي ايجاد كرده است.
كاهش علاقه به اخبار مي‌تواند پيامدهاي منفي براي عملكرد دموكراسي داشته باشد. افرادي كه به اخبار علاقه ندارند و به منابع اطلاعاتي نيز اعتماد نمي‌كنند، ممكن است بيشتر در معرض اطلاعات نادرست قرار گيرند، از فرآيندهاي سياسي فاصله بگيرند و به‌طور كلي از جامعه و خدمات عمومي مهم مانند بهداشت عمومي جدا شوند.
با اين حال تركيب اعتماد پايين به اخبار و علاقه زياد به آنها هميشه منفي نيست و مي‌تواند نشان‌دهنده شهرونداني مطلع و محتاط باشد كه به دنبال منابع معتبر هستند. از طرف ديگر، علاقه كم به اخبار در كنار اعتماد به منابع معتبر نشان مي‌دهد كه مردم وقتي به اطلاعات نياز داشته باشند، مي‌دانند به كجا مراجعه كنند.
بررسي دقيق‌تر نشان مي‌دهد كه حدود ۴۶ درصد از يوناني‌ها هم اعتماد كمي به اخبار دارند و هم علاقه كمي به مسائل روز دارند. اين رقم يكي از بالاترين آمارها در اروپاست و نشان‌دهنده يك مشكل جدي است كه هنوز به اندازه كافي مورد بررسي قرار نگرفته است.